Küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin(KOBİ) finansmana erişim güçlüğünü ortadan kaldırmak ve ticari faaliyetleri için gerekli finansman kaynaklarını geleneksel teminat araçlarının yanında alternatif unsurlarla sağlamak amacıyla kabul edilen Ticari İşlemlerde Taşınır Rehin Kanunu(TRK) 1 Ocak 2017 tarihi itibariyle yürürlüğe girmiştir. TRK ile işletmeler tarafından temin edilmesi planlanan müstakbel varlıklar ile taşınır varlıkların getirileri de rehin edilebilecek unsurlar arasına alınmıştır. Oluşturulan Rehinli Taşınır Sicili ile taşınır rehinlerinin aleniyeti ve takibinin sağlanması hedeflenmiştir. Yine, rehin alacaklılarının rehin haklarını güvence altına almak amacıyla rehinin paraya çevrilmesinde etkin yöntemler belirlenmiştir.
Taşınır Rehininin Kuruluşu: TRK kapsamında rehin hakkını tesis etmek amacıyla imzalanacak olan rehin sözleşmesi kredi kuruluşları ile tacir, esnaf, çiftçi, üretici örgütü, serbest meslek erbabı gerçek ve tüzel kişiler ile tacir ve/veya esnaflar arasında kurulacaktır. TRK kapsamında kurulacak rehin sözleşmesi, ticari işletmenin kayıtlı bulunduğu sicil çevresindeki bir noter tarafından tanzim edilecektir. Sözleşmede, rehine dair unsurların tam listesinin ayırt edilmelerini mümkün kılacak özellikleri ile yer alması gerekmektedir. TRK uyarınca rehin sözleşmesinin düzenlenmesi ile Rehinli Taşınır Sicilinde tesis edilen işlemler vergi, resim, harç ve değerli kâğıt bedelinden muaftır.
Taşınır Rehininin Konusu: TRK’da öngörülen usule uygun olarak üzerinde rehin hakkı kurulabilecek taşınır varlıklar tahdidi (sınırlayıcı) olarak belirlenmiştir. Kanuna göre üzerinde rehin hakkı kurulabilecek taşınır varlıklar şunlardır:
- Alacaklar
- Hayvan
- Çok yıllık ürün veren ağaçlar
- Her türlü kazanç ve iratlar
- Fikri ve sınai mülkiyete konu haklar
- Kira gelirleri
- Hammadde
- Kiracılık hakkı
- Sarf malzemesi
- Stoklar
- Ticaret unvanı ve/veya işletme adı
- Tarımsal ürün
- Ticari işletme veya esnaf işletmesi
- Ticari plaka ve ticari hat
- Ticari proje
- Vagon
- Makine ve teçhizat, araç, ekipmanı alet, iş makineleri, elektronik haberleşme cihazları dahil her türlü elektronik cihaz gibi menkul işletme tesisatı
- Başka bir sicile kaydı öngörülmeyen ve idari izin belgesi niteliğinde olmayan her türlü lisans ve ruhsatlar
Burada sayılanlardan üçüncü kişilerin zilyetliğindeki taşınır varlık, hak ve paylı mülkiyet hakları.
Önemli Düzenlemeler: Bir taşınır üzerinde rehin kurulmuş olduğunun üçüncü kişilere karşı görülebilir bir biçimde ortaya çıkması, taşınırların tedavülündeki güveni sağlamak bakımından önemli bir şarttır. TRK ile birlikte kurulacak teslimsiz taşınır rehin hakkının tesisi, üçüncü kişilere karşı hüküm ifade etmesi, rehinli alacaklılar arasında öncelik hakkının belirlenmesi, rehinli taşınır varlık ile alacağın devrinin tescili amacıyla “Rehinli Taşınır Sicili”(TARES) kurulması öngörülmüştür. Bu sayede taşınmaz rehininde uygulanan “derece sisteminin” kıyas yoluyla taşınır rehininde de uygulanması öngörülmüştür. TRK ile ticari işletme veya esnaf işletmesi rehinleri bakımından ticari hayatın devamlılığını sağlamak amacıyla yukarıdaki tabloda gösterilen taşınır varlıkların işletmenin borcunu karşılaması halinde, işletmenin tümü üzerinde rehin kurulması yasaklanmıştır. TRK ile getirilen önemli bir diğer değişiklik olarak; güvence olarak taşınır rehin tesis edilen borcun zamanında ifa edilmemesi(temerrüt) halinde alacaklı, Roma Hukukundan beri kesin olarak hükümsüz sayılan “lex commissoria” (fazlaya el koyma) yasağına kanuni istisna getirildiğinden genel icra hükümleri uyarınca “rehinli taşınırın mülkiyetinin devrini” talep edebilecektir. Mülkiyetin devri halinde rehinli taşınırın belirlenen değerinin birinci derece alacaklının toplam alacağından fazla olması durumunda, aradaki fark miktarından, diğer derecedeki alacaklılara karşı, birinci derece alacaklı ile rehin veren müteselsilden sorumlu olacaktır.
1 Ocak 2017’den itibaren sayılarla taşınır rehin: 5828 rehin sözleşmesi imzalandı, 2740 esnaf ve 1984 tacir işlem yaptı, 454077 adetle en fazla alacaklar rehine konu oldu, 37133 makine ve teçhizat ile 10948 stok rehnedildi, 4630 hayvan, 3975 ticari plaka ve ticari hat rehnedildi, 6,7 milyar lira, 403 milyon dolar ve 159 milyon avroluk finansman sağlandı.